Zagroda Maziarska w Łosiu

Zagroda Maziarska w Łosiu

Łosie k. Gorlic to wieś łemkowska, której mieszkańcy tradycyjnie zajmowali się wędrownym handlem mazią i smarami. Niegdyś była to tzw. kołomaź używana głównie do smarowania osi drewnianych wozów.

Maź uzyskiwano w procesie suchej destylacji odpadów sosnowych. Od połowy XIX wieku, w miarę rozwoju na Podkarpaciu przemysłu naftowego, miejscowi zaczęli handlować smarami technicznymi i olejami pochodzenia ropnego. Przez dziesięciolecia, każdej wiosny, z Łosia wyjeżdżały specjalnie przystosowane wozy wypełnione mazią, smarami i olejami. Zajęcie to do II wojny światowej było podstawowym źródłem zarobkowania większości mężczyzn z tej wsi.

Zagroda Maziarska w Łosiu. Fot. Karol Król

Istniały dwie kategorie maziarzy: drobni handlarze wędrujący pieszo po wsiach Karpat i przyległego Pogórza oraz maziarze wyjeżdżający w dalekie trasy ciężkimi wozami. Jeździli w głąb Polski, na Ukrainę, w głąb Rosji, na Litwę i Łotwę. Maziarze z Łosia wozami konnymi docierali m.in. do Siedmiogrodu, Moraw, Rygi i Jekaterynburga. W czasie długich wyjazdów „służbowych” gospodarką zajmowały się kobiety. Po II wojnie światowej handel się załamał, chociaż kilkanaście osób prowadziło go jeszcze do lat sześćdziesiątych. Ostatni maziarz wyruszył w trasę w latach 70. XX wieku. Intratny zawód i związane z nim migracje spowodowały istotne przemiany społeczno-gospodarcze i kulturowe we wszystkich dziedzinach życia ludności wiejskiej.

Zagroda Maziarska w Łosiu to jedyne na świecie muzeum poświęcone tradycjom maziarskim. Zagroda Maziarska jest tradycyjną zagrodą łemkowską in situ. Graniczy z zabudowaniami z początku XX wieku oraz z cerkwią greckokatolicką z 1810 roku.

Historia maziarstwa

W 1900 r. na miejscowość Łosie składało się około 200 numerów. Handlem obwoźnym i pieszym zajmowało się wówczas ponad 200 osób. W okresie międzywojennym, kiedy liczba gospodarstw wzrosła do około 280, handlem wozowym trudniło się już ponad 650 osób. Na rodzinę przypadało zatem średnio dwóch maziarzy. Według przekazów ustnych maziarstwa nie praktykowali jedynie Żydzi, chłopi zupełnie pozbawieni handlarskiej żyłki oraz osoby piastujące we wsi stanowiska urzędnicze. Zajęcie to było jednak na tyle dochodowe, że nawet ci porzucali posady państwowe na rzecz maziarstwa.

Model wozu maziarskiego. Zagroda Maziarska w Łosiu. Fot. Karol Król

Zarobki maziarzy były zróżnicowane i zależne od wielu czynników. Przed I wojną światową najlepsze zarobki uzyskiwali maziarze handlujący na terenach zakarpackich i dochodziły one do 2-3 tysięcy koron miesięcznie. Przykładowo, w składzie handlarz płacił do 1914 roku 3 korony za 200 litrów mazi (1 beczka) i 1 koronę za 40 litrów dziegciu (jedna beczułka dziegciu). Tymczasem na Słowacji towar ten sprzedawał do 1914 roku za odpowiednio – 40 koron i 64 korony. Dawało to średnio 100 koron zysku.

Cerkiew grekokatolicka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łosiu została wzniesiona w 1810 roku. Następnie w 1876 lub 1928 roku poszerzono nawę oraz dobudowano zakrystie przy prezbiterium. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego. Ściany świątyni pobite są gontem. Dach jest nieregularny, kalenicowy, kryty blachą. Ściany wewnątrz zdobi polichromia z 1935 roku.

Cerkiew grekokatolicka Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Łosiu. Fot. Karol Król

Kościół katolicki św. Michała Archanioła w Ropie zbudowany w 1761 z fundacji Petroneli i Wilhelma Siemieńskich. Około 1800 roku do nawy dobudowano dwie murowane kaplice, zwieńczone wieżami oraz kolumnowy portyk.

Kościół katolicki św. Michała Archanioła w Ropie. Fot. Karol Król

Tekst zredagowano na podstawie materiałów pozyskanych w Zagrodzie Maziarskiej w Łosiu, oddziału Muzeum „Dwory Karwacjanów i Gładyszów”. Ekspozycja stała dotycząca maziarstwa została naukowo opracowana i zaprojektowana przez etnografkę Marię Brylak-Załuską.

---

Zagroda Maziarska w Łosiu:

Film wykonano w ramach projektu „Zrównoważony Rozwój Uczelni” współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego (PO WER). Projekt jest realizowany przez Centrum e-Learningu Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie.