Muzeum Lachów Sądeckich w Podegrodziu
Tożsamość kulturowa charakteryzuje się względnie nieprzerwaną identyfikacją grupy i jej członków z określonym układem kulturowym. Wyznaczana jest na podstawie ideałów, przekonań, poglądów i zwyczajów, obyczajów, wartości i praw, ale także np. noszonego stroju [Rutkowski 2021].
Kompletowanie informacji na temat kultury ludowej Ziemi Sądeckiej pozwoliło wytypować miejscowe grupy etnograficzne, nadać im nazwy i przyporządkować do określonego terytorium. Wiele badań potwierdziło, że Kotlinę Sądecką zamieszkiwała grupa Lachów Sądeckich, wyróżniająca się najbogatszym w Małopolsce strojem. Stąd też, pod względem etnograficznym stanowi Sądecczyzna region odrębny, znany jako region Lachów Sądeckich [Michalikowa 1974].
Ośrodkiem kultury Lachów Sądeckich jest wieś Podegrodzie. Stąd też Lachów Sądeckich nazywa się często Lachami Podegrodzkimi.
W pracach etnograficznych zakorzeniał się termin „Lachy Sądeckie” jako określenie „rodu górali polskich” (Seweryn Udziela), „grupy górskiej” (Jan S. Bystroń) czy „szczepu góralskiego” (Adam Fischer) zamieszkującego Sądecczyznę [Węglarz 1997].
Muzeum Lachów Sądeckich
Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich w Podegrodziu jest filią Sądeckiego Parku Etnograficznego. Powstało z prywatnej kolekcji etnograficznej założycieli zamieszkałych w Podegrodziu od końca lat dwudziestych XX wieku.
Podegrodzie to duża wieś w powiecie nowosądeckim, która stanowi centrum regionu Lachów Sądeckich, grupy etnograficznej, specyficznej kulturowo i o szerokim, zmiennym pasie pogranicza, w którym elementy kultury lachowskiej krzyżują się z elementami grup sąsiednich.
Ekspozycja muzeum poświęcona jest tradycyjnej kulturze materialnej regionu lachowskiego: rolnictwu, wiejskim rzemiosłom jak garncarstwo, kowalstwo, obróbka włókna i tkactwo. Prezentowana jest również współczesna sztuka ludowa oraz plastyka obrzędowa, związana z tradycyjnymi świętami rodzinnymi i dorocznymi: różdżki weselne, palmy wielkanocne, wieńce dożynkowe, szopki, gwiazdy kolędnicze, turonie i koniki.
Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich w Podegrodziu. Fot. Karol Król
Historia zbiorów muzeum jest stosunkowo długa. Już przed II wojną światową Zofia i Stanisław Chrząstowscy gromadzili stroje podegrodzkie. Państwo Chrząstowscy wypożyczali je członkom „Podegrodzia” na liczne występy, a w roku 1958 już ze zbirów własnych urządzili wystawę w Starym Sączu. Właściwy rozwój kolekcji, poszerzonej o przedmioty użytkowe, przypada na rok 1961. Uroczyście obchodzonym wówczas w maju — „Najpiękniejszym Dniom Podegrodzia” towarzyszyła regionalna wystawa etnograficzna, której przygotowanie powierzono Stanisławowi Chrząstowskiemu.
Kolekcja państwa Chrząstowskich liczy ok. 1400 eksponatów pochodzących z ponad 30 wsi, należących w XVII w. do parafii podegrodzkiej i była największym prywatnym zbiorem etnograficznym na terenie Sądecczyzny [Maszczak i Kroh 1975]. Ostatecznie została przekazana do Muzeum w Nowym Sączu, pod warunkiem pozostawienia jej w Podegrodziu.
W Muzeum Lachów Sądeckich eksponowane są oryginalne świąteczne stroje podegrodzkie, powstałe w większości na przełomie XIX i XX wieku. Na bogato wyszywanych męskich kaftanach, gurmanach, kobiecych gorsetach i wizytkach można podziwiać misterne zdobnictwo wiejskich ubiorów. Wystawę etnograficzną uzupełnia poświęcona przeszłości regionu ekspozycja archiwalnych zdjęć wiejskiego fotografa Wojciecha Migacza żyjącego w Gostwicy na przełomie XIX i XX wieku.
Osobny zakres tematyczny prezentuje wystawa ze zbiorów własnych nowosądeckiego muzeum pt. „Archeologia Podegrodzia i okolic Nowego Sącza”.
Kolekcja ma potencjał wzbudzania i utrwalania poczucia wartości przedmiotów funkcjonujących w tradycyjnej kulturze ludowej, a często uważanych obecnie przez Podegrodzian za niepotrzebne. Umacniania także wśród mieszkańców wsi więzi nieformalne oparte na poczuciu dumy z istnienia w Podegrodziu muzeum.
Źródła
- Maszczak, M. T., Kroh, M. (1975). Kolekcja Zofii i Stanisława Chrząstowskich oraz jej znaczenie dla wsi Podegrodzie. Polska Sztuka Ludowa, 29(1/2), 45-51.
- Michalikowa, L. (1974). Charakterystyka etnograficzna regionu. W: L. Michalikowa, Z. Chrząstowska, S. Chrząstowski, Folklor Lachów Sądeckich. Warszawa: Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, s. 13–14.
- Rutkowski, P. (2021). Cerowanie tradycji. Stroje Lachów Sądeckich jako wyraz tożsamości i przynależności regionalnej. Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 1(21), 1-14.
- Węglarz, S. (1997). Tutejsi i inni. Część 1. O etnograficznym zróżnicowaniu kultury ludowej. Łódzkie Studia Etnograficzne. Łódź: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
