Ziemia Gorlicka krainą kiwonów
Skansen najczęściej kojarzy się z zabudową wiejską i sakralną, ale także miejską i przemysłową. Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena to niepowtarzalne miejsce, które warto odwiedzić.
Kiwon to pompa żerdziowa służąca do pompowania ropy naftowej ze złoża mającego niskie ciśnienie własne, instalowana przy wylocie otworu wiertniczego z którego wydobywana jest ropa za pomocą pompy wgłębnej (ryc. 1).
Rycina 1. Kiwon (konik pompowy) – pompa żerdziowa służąca do pompowania ropy naftowej. Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena. Fot. Karol Król
Ciekawostką jest, że na terenie wielu miejscowości w powiecie gorlickim istniały liczne kopanki ropy naftowej i szyby eksploatacyjne w Sękowej, Kobylance, Krygu, Libuszy czy Bieczu. Płytko zalegająca ropa naftowa, zwana olejem skalnym, znana była mieszkańcom tego regionu od wieków (ryc. 2). Jeszcze do niedawna czynne były kopalnie w Krygu (kopalnia „Petrol”), w Kobylance (kopalnia „Brzezina”) oraz w Bieczu (kopalnia „Długosz”).
Rycina 2. Łebak to miejscowy chłop, który trudnił się zbieraniem oleju skalnego; kopanka z drugiej połowy XIX wieku, kopana ręcznie przy pomocy tzw. „rympołu”. Zmierzona głębokość kopanki przed likwidacją to 70m. Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena. Fot. Karol Król.
Skansen Przemysłu Naftowego Magdalena znajduje się na obszarze dawnej kopalni ropy naftowej „Magdalena” w Gorlicach (MŁP) przy ulicy Lipowej. Jest to jedno z wielu wyjątkowych miejsc na Karpacko-Galicyjskim Szlaku Naftowym (Karpacki Trakt Naftowy) w powiecie gorlickim. Karpacko-Galicyjski Szlak Naftowy jest początkowym odcinkiem transgranicznego szlaku naftowego biegnącego od Gorlic poprzez Jasło, Krosno, Sanok i Ustrzyki Dolne na teren Ukrainy – do Borysławia, Drohobycza oraz Lwowa.
Celem szlaku jest ocalenie od zapomnienia reliktów przemysłu naftowego, który w powiecie gorlickim rozwijał się od 2. połowy XIX wieku.
Szlak Naftowy na Ziemi Gorlickiej prowadzi przez trzynaście miejscowości, w tym: Gorlice, Ropicę Polską, Szymbark, Ropę, Łosie, Bielankę, Siary, Sękową, Kryg, Kobylankę, Lipniki, Libuszę oraz Zagórzany. Na Ziemi Gorlickiej szlak ten ma długość prawie 50 km, a o jego przebiegu informuje osiem tablic informacyjnych: trzy w Gorlicach, po jednej w Bieczu, Ropie i w Krygu, dwie w Sękowej (Ryc. 3).
Rycina 3. Tablica informacyjna przy Skansenie Przemysłu Naftowego „Magdalena”. Fot. Karol Król
Kopalnię Magdalena utworzono w 1931 roku po odwierceniu i rozpoczęciu eksploatacji ropy naftowej i gazu ziemnego z piaskowców. Na złożu Magdalena odwiercono 95 czynnych odwiertów o głębokości od 50m na polu Magdalena, do 500m na polu Jantas. Obecnie złoża są wyczerpane, a w miejscu kopalni powstał skansen naftowy.
Celem Karpackiego Traktu Naftowego jest zachowanie historii i tradycji kolebki przemysłu naftowego dla przyszłych pokoleń.
Obiektem górującym nad zabudową skansenu jest wieża do wiercenia udarowego typu kanadyjskiego, która została dostosowana do pełnienia roli wieży widokowej. Oprócz wieży na terenie skansenu znajduje się wiele unikalnych urządzeń i narzędzi używanych do poszukiwania, wiercenia i wydobywania ropy naftowej, które zostały pozyskane z terenu całego Podkarpacia.
Szyb wiertniczy składał się z dwóch podstawowych elementów, czyli wiertnicy typu SM FM wyprodukowanej w Fabryce Maszyn w Gliniku oraz wieży wiertniczej będącej urządzeniem dźwigowym służącym do prowadzenia wierceń systemem udarowym liniowym przy zastosowaniu warsztatów wiertniczych oraz łyżek do urobku (ryc. 4).
Rycina 4. Na terenie skansenu znajduje się m.in. szyb z drewnianą wieżą wiertniczo–widokową oraz kuźnia, w której ostrzono (klepano) świdry do wiercenia udarowego. Fot. Karol Król
Technika wiercenia odwiertu polegała na zapuszczeniu warsztatu wiertniczego, który po wywierceniu kilku metrów wyciągano, zapuszczając łyżkę celem oczyszczenia otworu z naprodukowanego przez świder urobku. Po oczyszczeniu spodu odwiertu dopuszczano kawałek rury okładzinowej zabezpieczającej ściany odwiertu przed zasypaniem. Zużyty świder przewożono do kuźni, w której załoga kowali przeprowadzała klepanie (ostrzenie) świdrów. Takimi urządzeniami odwiercono na złożach Gorlickiego Zagłębia Naftowego oraz na całym paśmie Podkarpacia ponad 6000 odwiertów o maksymalnej głębokości do tysiąca metrów.
Fot. Karol Król
Zachęcamy do zapoznania się z materiałem filmowym:
Opracowano na podstawie dokumentacji własnej Skansenu Przemysłu Naftowego Magdalena oraz materiałów Karpacko-Galicyjskiego Szlaku Naftowego. Podziękowania dla pana Kazimierza Dudka, założyciela i kustosza skansenu, za udostępnienie obiektu do zwiedzania.
Wizyta studyjna w Gorlicach jest kolejną w cyklu wizyt służących skompletowaniu dokumentacji dla studiów przestrzennych i krajobrazowych wybranych miejscowości Małopolski. Obszerna relacja ukaże się w publikacji monograficznej.
